Pou planifikatè sekirite ameriken yo, misyon Ayiti a te klè nèt. Youn nan prensipal objektif fòs entènasyonal la se “chèche, arete, epi touye” manm gang yo, selon yon vèsyon nan plan estratejik Etazini an ki rele CONOPS.
Men langaj dirèk Etazini an te fè kèk patnè yo santi yo mal alèz, sitou Kanada, ki t ap travay sere ak Etazini pou prepare yon plan detaye pou elimine dominasyon gang ame yo ann Ayiti. Finalman, yo te chwazi yon langaj mwens pwovokan. Fòs Repwesyon Gang lan, selon yon rezime preliminè CONOPS la, “vize netralize, izole, epi elimine gang ame yo.”
Pwen negosyasyon sa a poze yon kesyon pi laj pou Etazini, Nasyonzini ak tout lòt peyi ki enplike nan planifikasyon operasyon kont gang yo. Èske fòs Nasyonzini an ap fè yon operasyon tipikman “lapolis”, ak tout limit legal ki vin ak sa, oswa èske se yon konfli ame klasik ki pèmèt plis itilizasyon fòs letal? Kesyon an pi delika toujou paske anpil nan jèn ki nan gang yo se timoun.
Rezolisyon Konsèy Sekirite Nasyonzini an bay fòs repwesyon an otorizasyon pou “pran tout mezi ki nesesè” pou akonpli manda li, men li pa klè sou kad legal ki dwe gide nivo fòs yo. Li di fòs entènasyonal yo dwe aji an akò ak “lwa entènasyonal, enkli lwa dwa moun, jan yo aplikab,” sa ki gen dabitid aplike pou operasyon lapolis. Men li kite yon ouvèti pou fè kèk operasyon antre nan kad lwa lagè, ki pi fleksib.
Defansè dwa moun yo di misyon an dwe konsidere sitou kòm yon operasyon lapolis.
“Nou pa ta defini sitiyasyon Ayiti a kòm yon konfli ame, men kòm yon gwo kriz sekirite kote gwoup kriminèl ak gwoup ‘oto-défans’ yo pratike vyolans, kidnaping, ak vyòl pandan y ap fè lòt krim grav,” dapre Louis Charbonneau, direktè HRW nan Nasyonzini.
Men lòt ekspè panse li pa gen sans pou mete sou pye yon fòs militè sèlman pou fè travay lapolis, sitou lè anpil gang ann Ayiti gen zam militè e yo fonksyone tankou ekipman militè.
“Si w ap fè konba ak sòlda, mwen pa wè kijan w ka di se pa yon konfli ame,” dapre Walter Dorn, pwofesè etid defans nan Royal Military College of Canada.
Li ajoute : “Men mwen pa panse lwa dwa moun ak lwa imanitè entènasyonal an konfli; yo konplemantè.”
Distenksyon sa a enpòtan anpil.
Jan yo pral rezoud li a ka enfliyanse volonte peyi yo pou yo voye sòlda patisipe nan kowalisyon an.
Si gang yo klase kòm “teworis” oswa “konbatan lènmi”, fòs lan ta gen pouvwa laj pou touye oswa arete yo. Men si yo konsidere kòm kriminèl, yo ta gen plis dwa nan pwosedi legal yo, epi fòs lan ta oblije chèche arete yo epi remèt yo bay lapolis Ayiti — yon sistèm prizon ki deja nan limit li.
“Nan kad lwa dwa moun, yo sèlman pèmèt fòs letal nan ka ekstrèm, tankou lè lavi yon moun an danje imedya e pa gen lòt opsyon,” dapre William O’Neil, ekspè Nasyonzini sou dwa moun ann Ayiti.
Diskisyon yo ap fèt tou nan yon moman kote administrasyon Trump lan ap vin pi agresif nan rejyon an, ak atak letal kont moun li sispèk kòm trafikan dwòg Venezyelyen, malgre avètisman pwòp avoka li yo sou legalite aksyon sa yo. Rezime CONOPS la note tou ke Etazini klase kèk gang ayisyen, tankou Viv Ansanm, kòm “òganizasyon teworis” ki opere tankou mouvman proto-rebèl.
Dorn di li kwè Kanada, ki konn evite risk, pa pral voye sòlda sou tè Ayiti, men li ka bay sipò lojistik ayeryen. Li kwè tou yon bon konbinezon twoup etranje kapab bat gang yo, menm jan yon misyon Nasyonzini te fè sa prèske 20 ane anvan.
Sitiyasyon an vin pi konplike paske Ayiti pa gen estrikti legal ak enstitisyonèl pou jere moun yo arete : sistèm jidisyè a limite, prizon yo twò chaje. Rezolisyon Konsèy Sekirite a bay fòs repwesyon an pouvwa pou mete an aplikasyon “mezi ijans tanporè”, tankou arestasyon ak detansyon. Timoun dwe separe ak granmoun nan prizon.
Daprè sa kèk responsab ki abitye ak dosye a di, Etazini parèt dispoze fè konpromi. Yon pwogrè fèt dènyèman : Jack Christofides, yon ansyen responsab misyon lapè Nasyonzini, nonmen kòm reprezantan espesyal misyon an (ofisyèlman non an poko piblik).
Lèzòt peyi yo poko dakò sou vèsyon final CONOPS la, men yo espere pare l anvan 9 desanm, pou yon reyinyon “fòs jenerasyon” nan misyon Kanada nan Nasyonzini, pou chèche angajman ofisyèl peyi ki vle patisipe. Malgre plizyè angajman preliminè, yo poko jwenn yon peyi ki dispoze bay yon batayon pou dirije operasyon sou tè a. Burundi ak Tchad pwomèt voye twoup semèn pase.
Depatman Deta ameriken pa reponn kesyon Devex te voye sou sijè a.
Ayiti, ansyen koloni Lafrans, toujou make pa enstabilite, okipasyon ameriken, ak misyon difisil Nasyonzini ki te pote kolera men ki pa t pote lapè dirab. Asasinay ansyen prezidan Jovenel Moïse an 2021 te ouvri yon nouvo faz vyolans, kote gang ame yo pran kontwòl.
An oktòb 2023, Konsèy Sekirite Nasyonzini te kreye misyon MSS la pou ede goumen ak gang yo. Misyon sa a, ke Kenya t ap dirije, te genyen patisipasyon Beliz, El Salvador, Gwatemala, Jamayik ak Bahamas, ak finansman Etazini ak Kanada, men li pa t rive kontwole gwoup ame yo.
Nan mwa septanm, administrasyon Trump lan te fòse adopte yon rezolisyon Nasyonzini pou mete sou pye yon fòs repwesyon gang 5 500 sòlda.
Rezolisyon an te vote 12-0, ak Lachin, Pakistan ak Larisi ki te absteni. Apre vòt la, anbasadè ameriken Mike Waltz te di misyon MSS la “pa t gen echèl, kapasite ak resous pou pran batay la ak gang yo.”
Nouvo misyon 5 500 sòlda a, rele Fòs Represyon Gang yo, pral “senk fwa pi gwo e li gen yon manda pi fò pou pouswiv gang yo,” dapre Waltz.
Rezime CONOPS la bay otorite laj pou itilize fòs, e li site kòm tach kle :
— fè operasyon ofansif pou netralize lidè gang yo ak koupe sous finansman yo.
Li rekonèt tou gwo risk, tankou :
— ka viktim sivil nan zòn vil ki trè chaje,
— itilizasyon timoun kòm konbatan pa gang yo,
— prizon Ayiti yo ki pa kapab resevwa plis moun,
— sistèm jidisyè a ki limite pou jije krim gang yo.
Prensipal priyorite estratejik fòs lan se :
• Netralize epi izole gang yo gras ak operasyon ki gide pa enfòmasyon.
• Sekirize enfrastrikti kritik ak liy kominikasyon.
• Deranje trafik ilegal ak sous resous gang yo.
• Fòme epi ranfòse kapasite fòs sekirite ayisyen yo.
• Fasilite pwogram dezameman, demobilizasyon ak reyentegrasyon (DDR), sitou pou minè yo.
• Pwoteje popilasyon an epi minimize domaj pandan operasyon yo.