Yon analiz sou kontradiksyon sikolojik ak sosyal ki egziste nan konpòtman pèp ayisyen an depi plizyè dizèn lane sa . Fenomèn sa pa senp li melanje psikoloji kolektif, manipilasyon politik, fristrasyon istorik, ak absans edikasyon kritik, rezo sosyal anflame yon règleman kont atis ayisyen. Jean Launy AVRIL devlope analiz li yo sou senk pwen de fenomèn sa nan sosyete ayisyen nan.
1. Yon pèp ki viv nan reyaksyon, pa nan refleksyon
Ant 2020 ak 2021, gen yon gwo boujonman emosyonèl ki te pran tout peyi a. Popilasyon an te bouke, li t ap chèche yon « viktim ideyal » pou chaj fristrasyon li. Lè moun ap viv nan mizè, nan ensekirite, san direksyon, yo vin fasil pou manipile pa emosyon. Lè yo wè yon atis, yon jounalis, oswa yon figi piblik ki pa antre nan mouvman yo, yo santi se trayizon, paske emosyon yo t ap chèche validasyon yo te bezwen wè tout moun sou menm frekans ak yo.
Nan sans sa, yo te wè tout moun ki pa t pran lari a kòm konplis sistèm nan. Men sa se pa yon refleksyon, se yon eksplozyon emosyonèl kolektif.
2. Kout memwa ak volatilite emosyonèl
Yon lòt aspè fondamantal: pèp ayisyen an gen yon memwa emosyonèl kout. Sa vle di, santiman yo chanje rapid, san ankraj nan analiz. Moman kolè a pase, yo chanje kan, pafwa san yo pa menm rann yo kont.
Jodi a, anpil moun leve kont atis ki te manifeste paske yo santi rezilta mouvman sa yo se dezòd, kraze peyi, ak efondreman enstitisyon. Yo di:
“Men moun nou te suiv yo, men rezilta a: plis mizè, plis ensekirite, plis divizyon.”
Sa se pa yon refleksyon analiz, men yon retou emosyonèl nan desepsyon: lè rèv ou t ap fè tounen pousyè, ou bezwen yon lòt koupab pou dechaje kòlè w sou li.
3. Manipilasyon politik sistematik
Toujou sonje, nan tout mouvman sa yo, opinyon piblik la se yon zam.
An 2020–2021, kèk gwoup te itilize fristrasyon pèp la pou fè presyon sou pouvwa Jovenel Moïse. Yo te sèvi ak atis, jounalis, elèv, elatriye kòm mwayen mobilizasyon.
Jodi a, menm sistèm sa a, oswa lòt gwoup ki pran pouvwa, ap sèvi ak menm estrateji a, men nan sans opoze: yo itilize medya, paj rezo sosyal, enfliyansè, pou fè pèp la wè ke tout sa ki te manifeste se « ènmi peyi a. »
Nan tou de ka yo, se pèp la ki tounen zouti emosyonèl nan men estrikti pouvwa yo.
4. Pwoblèm idantite politik ak moral
Ayisyen yo souvan pa konnen egzakteman kisa yo vle, ni ki direksyon yo kwè ladan l. Chak mouvman fèt sou baz « kri » olye de « vizyon ».
Jodi a, pèp la ap pini moun ki te manifeste paske yo te kwè mouvman sa t ap chanje lavi yo. Lè chanjman pa rive, yo pa analize kòz la nan sistèm lan, yo atake figi vizib yo. Sa se pwoblèm yon sosyete ki pa janm aprann distenge ant pèsonèl ak estriktirèl.
5. Mank konsyans kolektif
Fenomèn sa montre kijan sosyete a manke lidè moral ak edikasyon sitwayèn.
Si chak mouvman ta baze sou analiz, dokiman, plan estriktire, pèp la t ap konprann chanjman pa rive ak yon sèl manifestasyon.
Men, chak fwa gen kriz, nou repwodui menm modèl: “n ap dechèpiye pou n refè,” men refè a pa janm fèt.
Se yon modèl siklik:
Emosyon ,Eksplozyon, Dezespwa ,Silans , Nouvo Emosyon.
Mwen konkli ak apwòch sa yo: Sa w ap obsève a se rezilta yon sosyete ki viv nan pèsèpsyon, pa nan analiz.
Yon pèp ki pa jwenn ni verite, ni modèl moral pou suiv, vin gen tandans rejte tout moun: yè yo te idòl, jodi a yo tounen trayizan.Epi, jan Frantz Fanon te di nan Les Damnés de la Terre :
Là où la conscience politique est faible, le peuple se venge de sa souffrance en détruisant ses propres symboles.
Ayisyen ap viv yon venjans sikolojik kont pwòp esperans li, paske li santi l trayi pa tout moun, e pa gen okenn espas refleksyon kolektif pou kanalize doulè sa a.
Jean Launy AVRIL, Centre à la Une