Daprè dènye kominike Sekretarya jeneral Òganizasyon Eta Ameriken yo (OEA) mete deyò; Ka Ayiti a merite yon atansyon patikilye. Alòs, òganizasyon emisferi yo fè yon evalyasyon devastatè sou 20 dènye ane ki sot pase la yo nan kesyon: « èd imanitè, entèvansyonism » yo konsidere tout bagay sa yo se yon echèk total pou kominote entènasyonal la».
OEA te kontinye poul di sitiyasyon ki la jounen jodi se rezilta mòvèz gouvènans 20 dènye ane yo ak enjererans kominote entènasyonal la, mete ak kesyon gang kriminèl k ap simen latwoublay nan peyi a ki se yon fenomèn nou poko konnen kilè sa ap sispann.
Rezilta yo
Konsta sa yo baze sou yon dyagnostik esansyèlman kòrèk Luis Almagro te defann, nan yon entèvyou li te akòde a jounal Miami Herald e montre nesesite pou reokipe peyi a. Nap raple teritwa 27, 750 Km2 sibi déjà yon douzèn misyon sivil, lapolis, militè ak politik pandan 30 dènye ane yo, ak rezilta dezas, e si nou konsidere eskandal vyolans seksyèl sistematik twoup okipan yo fè; masak ki repete nan katye popilè yo ak entwodiksyon epidemi kolera a ki te lakòz lanmò 9,000 moun ak enfekte prèske 800,000 jan ansyen Sekretè Jeneral Nasyonzini an, Ban Kimoon te rekonèt kas ble yo te koupab.
Gwo pwojè entèvansyon renouvle a jistifye jodi a nan dezas sekirite konplèks nasyon ayisyèn an ap travèse a divès analis mansyone asasina exprezidan Jovenel Moïse, ki te fèt nan mwa Jiyè ane pase a, kòm kòmansman espiral vyolans sa a. Sepandan, kèlkeswa varyab nou ta pran: sikilasyon zam yo, kantite gang yo, kapasite operasyon yo ak kontwòl teritoryal yo, kidnapin yo, komisyon masak yo, asasina ak vyòl yo, kantite moun ki deplase yo, elatriye. Nou pral wè ke sa se yon tandans alontèm ki te kòmanse konsolide ak mennen sou pouvwa a rejim PHTK a nan lane 2010, yon pati ki toujou ap dirije ki deja mete sou pouvwa 3 dirijan youn dèyè lòt: Michel Martelly , Jovenel Moïse ak Ariel Henry.
Paramilitarism
Jan nou ka fè yon kout je nan etid paramilitarism ak krim òganize, fenomèn sosyal sa yo jwenn pi bon mwayen pou yo fèt nan vakyòm ki pwodui pa diferan faktè: pa feblès oswa kraze kapasite leta, pa kriz ekonomik , pa fenomèn lagè sivil, akòz okipasyon oswa konfli lagè entènasyonal, katastwòf imanitè, elatriye. Sa vle di, pou tout bagay ki kraze, febli oswa retrè tisi sosyal la, leta /oswa kominote a. Yon tisi ki ann Ayiti ki makonnen ak gwo istwa anti-kolonyal ak karakteristik absoliman sui generis nan sosyete a ki marye l ak yon inite patikilye e rezistans.
Men, se te «pasifikasyon vyolan» peyi a te mande yon ti bourad nan men MINUSTAH, ki kontribye nan senaryo aktyèl la. Sa lakòz plizyè faktè pwosesis la nan sibstitisyon nan kapasite Leta pou l opere pa yon «okipasyon kontinyèl» ki febli sosyete sivil ayisyèn nan ak aksyon avèg plis pase 12 mil òganizasyon non-gouvènmantal ki fè konpetisyon, demobilize ak pran resous imen lokal yo, sitou depi apre tranblemanntè 2010 pa politik ekonomik neyoliberal yo, depi ane 1980 yo, ki detwi dènye tras kapasite endistriyèl, agro-endistriyèl ak agrikòl peyi a. Se bagay sa yo ki jenere fenomèn tankou egzòd riral ak twòp moun nan vil yo, deklanche mizè ak chomaj; e sitou akòz pwosesis represyon selektif nan kèk katye popilè yo e nan zòn metwopolitèn Pòtoprens, ki te jenere vakyòm tèt chaje ke gwoup kriminèl ak paramilitè vin ranpli kounye a.
Ki kote zanm yo soti
Konsènan orijin fenomèn sa a, gen kèk bagay ki dwe vize deyò.
1) Ni Ayiti ni vwazen peyi ensilè yo Repiblik Dominikèn, pa pwodui okenn zam, donk orijin yo nesesèman etranje.
2) Lèzetazini se prensipal pwodiktè ak ekspòtatè zam ak minisyon sou mache mondyal la.
3) Nan tout ka yo konnen jiskaprezan, kontrebann zam te fèt swa atravè ayewopò a oswa atravè tèminal pò ki soti nan Sid Florid la. Sa a, se toujou menm anbago sou lavant zam peze sou peyi a depi 1991.
Komisyon Nasyonal pou Dezameman, Demantèlman ak Reentegrasyon te estime nan 2019 ke te gen kèk 500,000 zam ilegal nan sikilasyon nan peyi a , yon estimasyon ki, malerezman, te depase anpil nan dènye ane yo. Premye e evidan fason pou koupe espiral vyolans lan soti nan rasin li yo ta dwe kontwole ak anpeche sa a, ki mete zam gwo kalib chak jou nan men jèn yo ki soti nan popilasyon ki pi pòv nan zòn metwopolitèn nan, jodi a yon teritwa pratikman enposib ki kontwole pa gang kriminèl yo.
Lè nou konsidere entèvansyonis OEA a, fen iminan manda Biwo Integre Nasyonzini ann Ayiti (BINUH) ak deba ki louvri Ozetazini sou kisa pou yo fè ak alye malèz li nan Basen Karayib la.
Resonans de pli zan pli konsèp tankou»responsablite pou pwoteje», «prensip non-endiferans» ak lòt kategori naratif entèvansyon yo te kreye aprè lagè Fwad la ki, fondamantalman, refize oswa chèche sispann poto legal yo nan lòd entènasyonal la depi konstitisyon an nan Nasyonzini: dwa yo nan souverènte ak oto-detèminasyon nan nasyon yo.
Eleksyon
Pwoblèm sekirite Ayiti a gen espesifikman dimansyon polisye ak operasyon. Men, nan pi laj dimansyon politik li, kontwòl teritoryal peyi a pa janm ka reprann san yon pwosesis elektoral ki pèmèt yon rekonpozisyon pouvwa politik nan yon otorite lejitim, lè nou konsidere ke eleksyon pa fèt nan peyi a depi sizan, e ke jidisyè a ak pouvwa lejislatif yo nòmalman pa fonksyone, osi byen pou lòt sektè ki seryezman febli nan sèvis yo tankou edikasyon ak sante. Ranvwa pèmanan eleksyon yo vinn febli Leta ak klas politik li an plis, li diminye plis kapasite yo pou yo manevwe stabilite.
Anplis de sa, politik chòk ekonomik yo tankou ogmantasyon pri gaz ki fèk dekrete jiska 126 % pa pral sèlman yon koudeta favè pou vas majorite moun ki ap lite sou limit siviv, men yo pral bay plis oksijèn nan ekspansyon ak kontwòl teritoryal pou gang ame yo, apwofondi, petèt irevokab, paramilitarizasyon peyi a.
Jean Launy Avril , Centre à la Une