Nan Ayiti jodi a, de foto ka pale plis pase mil mo. Youn montre yon gouvènman ki byen abiye, ki kanpe ak fyète, sanble detèmine pou defann enterè pèp la. Lòt la, yon sèn dezolasyon nan lari: dife, lamizè, ak yon pèp ki kriye, ki leve men li pou mande jistis. Ki kote verite a ye?
Ayiti ap travèse youn nan moman ki pi difisil nan listwa li. Pandan yon ti gwoup kenbe pouvwa, pi fò moun ap lite pou jwenn manje, sekirite, ak diyite. Pwoblèm yo pa sèlman politik. Yo ekonomik, sosyal, e menm moral. Se yon sistèm ki kraze, yon sistèm ki fè pèp la pèdi konfyans, pa sèlman nan lidè yo, men tou nan demen.
Menm jan avèk tout kriz, gen kesyon yo dwe poze: Kisa lidè yo ap fè pou popilasyon ki nan lari a? Ki solisyon dirab yo pwopoze? Èske yo ka vrèman reprezante yon pèp yo sanble dekonèkte ak li?
Kisa lidè yo ap fè pou popilasyon ki nan lari a?
Pwoblèm ki afekte pèp la tankou ensekirite, lamizè, ak enflasyon, egzije aksyon ijan nan men gouvènman an. Malerezman, anpil fwa, politik yo sanble dekonèkte ak bezwen reyèl moun ki nan lari yo.
Lidè yo dwe reponn ak aksyon konkrèt:
Pwoteksyon sosyal: Èske gen plan dirab pou ede moun ki pa ka jwenn manje, dlo pwòp, oswa swen sante? Pwogram asistans yo toujou sporadik e manke efikasite.
Ensekirite: Gang yo kontwole anpil espas piblik, men gouvènman an ap bay pèp la enpresyon ke sekirite se yon dosye san solisyon. Ki kote estrateji global pou retabli lòd la?
Travay ak edikasyon: Jèn yo, ki gen espwa pou chanje peyi a, manke opòtinite travay ak aksè a bon edikasyon. Kisa ki fèt pou frennen ekzòd masif yo ki fè nou pèdi pi bon talan yo?
San repons konkrè, lidè yo ap kontinye pèdi konfyans pèp la.
Ki solisyon dirab yo pwopoze?
Krize Ayiti a gen rasin pwofon nan sistèm ki chita sou inegalite istorik, neglijans, ak absans vizyon kolektif. Lidè yo dwe chèche solisyon dirab olye yo bay solisyon kout tèm ki pa manyen pwoblèm nan nan fondasyon li. Men kèk chimen ki merite refleksyon:
Refòme sistèm politik la: Ayiti pa ka kontinye ak yon sistèm ki baze sou patriponyalis ak eksklizyon. Èske gen yon angajman vrèman sensè pou amande Konstitisyon an, fè eleksyon onèt, epi elimine kliyantèlis politik la?
Envesti nan agrikilti ak pwodiksyon nasyonal: Yon peyi ki depann prèske antyèman de enpòte pou nouri popilasyon li ap toujou vilnerab. Èske gen plan pou devlope agrikilti ak ankouraje pwodiksyon lokal?
Adrese kriz imanitè a: Sekou ijan bezwen ale pi lwen pase asistans kout tèm. Li nesesè pou bati enfrastrikti sante ak lojman ki dirab epi enkli kominote yo nan desizyon sou solisyon yo.
Solisyon yo dwe kolektif, pratike, e adapte ak reyalite Ayiti.
Èske yo ka vrèman reprezante yon pèp yo sanble dekonèkte ak li?
Pami gwo defisyans nan sistèm Ayisyen an, se absans yon lyen reyèl ant elit politik la ak baz popilè a. Pwoblèm nan pa limite sèlman ak inyorans bezwen pèp la; li mare tou ak yon mank de volonte pou rantre nan dyalòg ak popilasyon an.
Koneksyon ak popilasyon an: Lidè ki izole nan biwo ak palè yo pa ka konprann mizè yon manman ki pa ka nouri pitit li oswa yon jèn ki pè pase yon katye ki okipe pa gang. Èske yo pran tan pou desann nan kominote yo pou wè sa k ap pase?
Responsablite demokratik: Konbyen fwa popilasyon an santi yo reprezante nan desizyon politik yo? Malgre ke anpil moun vote ak espwa, lidè yo prèske toujou bliye pèp la yon fwa yo pran pouvwa.
Lide vizyonè: Ayiti bezwen lidè ki pa sèlman gade pwoblèm nan moman an, men ki ka wè yon Ayiti diferan nan 10, 20, oswa 30 ane. Èske elit la pare pou mete enterè pèsonèl yo sou kote pou byen nasyonal la?
Refleksyon sou kesyon sa yo dwe mennen nou nan yon sans responsabilite kolektif. Ayiti pap chanje ak sèlman kòlè pèp la oswa diskou lidè yo; li bezwen aksyon kouraje, vizyonè, e solid. Se nan entegre tout eleman sosyete a – lidè politik, sektè prive, ak popilasyon an – ke nou ka kòmanse trase yon chemen nouvo pou peyi a.
Sa mande pa sèlman analiz, men angajman tout moun.
Pèp ayisyen an pa bezwen diskou ankò. Li bezwen aksyon. Aksyon pou sekirite. Aksyon pou refòme ekonomi an. Aksyon pou kreye espwa. Si nou pa ka rasanble fòs nou pou fè chanjman sa yo, imaj divizyon sa yo ap kontinye grandi. Epi lavi pèp la ap kontinye tounen yon kokenn batay san fen.
Nou envite tout moun, soti nan palè rive nan lari, pou reflechi sou reyalite sa a: Ayiti pap chanje si tout pitit li yo pa rasanble pou mennen batay pou yon peyi kote tout moun ka viv avèk diyite. Yon sèl Ayiti egziste, e li bezwen nou tout ansanm.
Jean Launy AVRIL, Centre à la UNE !