Atik sa analize enpòtans pou entegre edikasyon seksyèl nan lekòl ayisyen yo, ak benefis li pou diminye pwoblèm tankou tonbe ansent bonè ak maladi seksyèlman transmisib. Li pwopoze tou mezi konkrè pou aplikasyon edikasyon sa a, pandan y ap respekte reyalite kiltirèl ak sosyal peyi a.
Lè nou gade byen kijan yo ap pale sou sèks nan lekòl ayisyen yo, nou ka konprann pi byen kilti ak sosyete nou an. Nan fason yo aprann timoun yo sou kò yo ak relasyon, nou wè valè ak kwayans ki genyen nan fanmi ak nan peyi a. Se yon bagay ki konplike paske nou dwe pran an konsiderasyon sa moun kwè nan relijyon, men tou, sa syans la di. Nan pati sa a, nou pral wè kijan yo pale sou sèks nan lekòl yo epi ki jan sa kole ak lòt bagay yo aprann timoun yo. Sa va ede nou konprann pi byen ki jan sikològ yo ka ede nan kesyon sa a, san yo pa bliye kilti ak kwayans moun yo.
Lè nou dekri kijan edikasyon seksyèl rantre nan kad pi laj valè sistèm edikatif Ayisyen an, seksyon sa a tabli yon baz pou yon refleksyon pwofon sou kijan sikològ yo kapab navigye avèk sansibilite nan anviwònman espesifik sa a. Kote konteks sa a enpòtan anpil pou konprann defi potansyèl yo ak opòtinite inik ki prezante nan wòl yon sikològ nan edikasyon seksyèl timoun nan kominote sa a. Rapò a eksplore tou fenomèn kontanporen enterè seksyalite a nan 21èm syèk la, kote sosyete a konsidere kòm yon « sivilizasyon seksis » akoz rentabilité endistri seks la (Smith, 2022). Teknoloji Kominikasyon ak Enfòmasyon yo diminye baryè ki te antoure seksyalite a, fè li vin aksesib atravè rezo sosyal yo ak motè rechèch yo. Malgre aksesibilite sa a, anpil fanmi toujou evite pale sou edikasyon seksyèl ak pitit yo, sa ki lakoz konsekans grav tankou gwosès twò bonè, pedofili, maladi seksyèlman transmisib, pwostitisyon timoun, depandans seksyèl ak twoub pèsonalite. Pwoblèm sa yo te fè otorite yo ak sosyete sivil la monte kòlè.
Mank edikasyon seksyèl te mennen ogmantasyon kantite viktim, epi sa pouse plizyè òganizasyon ki pwoteje dwa timoun mande pou entegre edikasyon seksyèl nan lekòl yo. Konstitisyon Ayisyen an ak konvansyon entènasyonal yo mete aksan sou nesesite pou tout timoun gen yon edikasyon ki enkli, sa ki soulve kesyon sou responsablite nan edikasyon seksyèl timoun yo epi mete anba zye tabou tradisyonèl yo. Kèk refleksyon sa yo te mennen nan formulasyon pwoblèm santral nan rapò a sou wòl yon sikològ nan edikasyon seksyèl timoun ki rive nan laj pubertè, ki montre enpak negatif mank edikasyon seksyèl la, ki fè yon apèl pou entegre li nan sistèm nan, epi ki mete aksan sou bezwen yon entèvansyon sikolojik nan etablisman edikatif yo pou garanti timoun ak adolesan yo gen aksè ak edikasyon seksyèl adekwa.
Finalman, rapò a fikse objektif sa yo : eksplore atitid ak konesans aktyèl sou edikasyon seksyèl nan mitan jèn Ayisyen yo, analize modèl edikatif ki egziste nan lòt peyi, epi fòmile rekòmandasyon pou entegre edikasyon seksyèl avèk efikasite nan sistèm edikatif Ayisyen an. Objektif sa yo vize pou konble mank aktyèl la epi ankouraje yon apwòch holistik ki adapte ak reyalite lokal yo, pou sipòte devlopman ki an sante ak ekilibre pou adolesan Ayisyen yo.
Edikasyon seksyèl ak sistèm edikatif ayisyen
Li se yon reyalite jeneral ke lè nou pale de « edikasyon seksyèl, » sa vle di aksyon pou fòme, gide, devlope, edike, konstwi, epi elve sou plan entelektyèl, moral ak fizik. Lè nou pale de seksyalite, pifò moun panse ak sèks, sa vle di yo pale dirèkteman de aspè jenital, aspè koital. Sepandan, seksyalite a pa nesesèman sèks ; lè nou pale de seksyalite, gen yon seri dimansyon pou konsidere :
- Seksyalite a gen yon aspè plezi (dapre Course Emmaüs nan tèks li ki rele Nos Sexualités, kote li wè plizyè dimansyon seksyalite) ;
- Genyen dimansyon afektif (lè yo pale de seksyalite, souvan se yon pwosesis aprantisaj ki vize pou bay enfòmasyon sou aspè tankou aktè ki enplike yo (de endividi menm espès ak sèks opoze), repwodiksyon, seksyalite imen ak relasyon ant moun). Dapre konsèp « sistèm edikatif, » li vle di : tout faktè jeneral ki garanti pwosesis edikasyon an nan peyi Ayiti. Li se tou tout eleman ki konstitye pwosesis la ki konsiste pou edike, tankou (nivo klasik, nivo pwofesyonèl, ak nivo inivèsitè).
-Orijin sistèm edikatif ayisyen an soti nan konklizyon konkòdat ak Vatikan an nan lane 1860.
Relasyon ant paran ayisyen imigran ak lekòl kèbekwà a.
Frangine Kabasele-Ntumba (2015) te fè yon gwo limyè sou jan relasyon ant paran ayisyen ki te vin rete Kèbek ak lekòl yo la a konplike. Yon bò, paran yo renmen kèk bagay nan lekòl yo, tankou lè pwofesè yo voye yon ajanda pou paran yo konnen ki sa timoun nan aprann chak jou, oubyen lè yo ka jwenn sèvis tankou ortofonis ak sikològ pou timoun yo. Men, yon lòt bò, gen kèk bagay ki fè yo fache tou, tankou lè pwofesè yo toujou ap di timoun yo gen pwoblèm san yo pa chache konprann poukisa, oubyen lè yo toujou ap mande paran yo pou yo fè yon pakèt bagay.
Etid sou pwoblèm ki genyen ant paran ayisyen ak moun ki travay nan lekòl Kèbek : Etid sa a te gade sou diferans ki genyen ant kilti a, ki jan chak moun wè bagay yo, ak fason paran yo elve pitit yo.Paran ayisyen yo mete anpil valè sou kominote a ak respè : Men, fason yo wè edikasyon an diferan ak sa yo te konn wè lè yo te Ayiti.
Etid la te montre tou bon ak move eksperyans paran yo te fè ak lekòl yo : Li te montre tou kijan paran yo fè pou yo jere tout pwoblèm sa yo.
Nan fen a, nou wè gen toujou kèk defi ak opòtinite nan relasyon ant paran ayisyen yo ak lekòl kèbekwà yo. Lè nou konprann pi byen poukisa gen kèk diferans ant kilti yo epi lè nou eseye evite diskriminasyon, nou ka fè yon anviwonman nan lekòl la kote tout moun santi yo byen, kèlkeswa kote yo soti.
Vyolans nan lekòl Ayiti
Meniol Jeune (2014) te fè yon gwo rechèch sou sa ki fè genyen anpil vyolans nan lekòl Ayiti. Li te pale ak elèv ak pwofesè pou konprann pi byen sa k ap pase. Li te wè ke pou nou ka chanje sitiyasyon sa a, nou dwe fè yon gwo chanjman nan fason nou aprann elèv yo.
Li te gade sou tout kalite vyolans nan lekòl : Sa gen ladan l vyolans fizik, lè yon moun frape yon lòt, vyolans verbal, lè yon moun di yon lòt mo ki fè mal, ak vyolans moral, lè yon moun fè yon lòt moun santi l pa vo anyen.
Li di nou bezwen konprann sa elèv yo ak pwofesè yo ap panse : Si nou vle fè lekòl yo vin pi bon, nou dwe koute sa yo ap di nou.
Li kritike fason gouvènman an ap jere edikasyon an : Li di gouvènman an bezwen chanje fason l ap fè bagay yo pou nou ka fè elèv ki pa renmen fè mal a lòt moun.
Nan lekòl Ayiti, gen anpil batay, moun ki di mo ki fè mal, ak moun ki fè lòt moun santi yo pa bon. Meniol Jeune te fè yon etid pou konprann poukisa sa ap rive. Li di nou bezwen chanje fason nou aprann timoun yo pou yo pa fè mal a lòt moun.
Inegalite antre gason ak fi, ras ak klas sosyal nan lekol
Dapre Caroline Hamel (1998), gen yon lyen byen fò ant sèks, ras ak klas sosyal nan lekol. Li montre kijan faktè sa yo enfliyanse fason elèv yo wè pwofesè yo. Rezilta yo montre ke fi ki soti nan fanmi ki pa twò ale lekol souvan gen yon move opinyon sou pwofesè yo konpare ak gason ki soti nan menm kalite fanmi oswa fi ki soti nan fanmi ki pi edike. Etid sa a montre kijan nou bezwen gade tout faktè sa yo ansanm pou nou ka konprann epi rezoud pwoblèm inegalite sosyal ak ant gason ak fi nan lekol.
Yon analiz statistik sou jan elèv ki soti nan lòt kilti wè pwofesè yo, ki montre enpak sèks ak nivo sosyal.Enpòtans pou nou konsidere plizyè faktè pou nou ka konprann dinamik sosyal ak edikatif.
An konklizyon, etid la montre kijan sèks, ras ak klas sosyal enfliyanse fason elèv yo wè pwofesè yo. Gwo diferans ki genyen ant fi ki soti nan fanmi ki pa twò ale lekol ak lòt elèv montre nou bezwen gade tout faktè sa yo ansanm pou nou ka konprann pwoblèm inegalite sosyal ak ant gason ak fi nan lekol.
Rezilta ak Diskisyon
Pou evalye pwennvi ak bezwen nan edikasyon seksyèl, yo te chwazi yon echantiyon reprezantan elèv. Pami 80 kesyonè yo te distribye, 60 te retounen epi yo te analize yo. Men kijan yo te repati yo selon sik edikatif la :
Premye sik fondamantal : 15 elèv (25%)
Dezyèm sik fondamantal : 20 elèv (33.3%)
Twazyèm sik fondamantal : 10 elèv (16.7%)
Sik segondè : 15 elèv (25%).
Konsènan pwennvi ak bezwen nan edikasyon seksyèl, repons elèv yo ak entèvyou pèsonalite enpòtan yo te mete aksan sou mank epi nesesite ijan pou edikasyon seksyèl nan sistèm edikatif ayisyen an. Konsènan mank konesans nan sante seksyèl, 75% elèv yo te eksprime ke yo manke konesans sou sante seksyèl ak repwodiksyon. Konsènan absans pwogram estriktire, 65% elèv ak pwofesè yo te rapòte ke pa gen pwogram edikasyon seksyèl ki byen estriktire nan lekòl yo. Konsènan prevalans gwosès bonè, 50% pwofesè yo te obsève ka gwosès bonè souvan pami elèv yo, sa ki montre ijans pou gen yon edikasyon seksyèl apwopriye. Konsènan bezwen pou sansibilizasyon, 60% elèv yo te di ke yo bezwen plis enfòmasyon sou enfeksyon seksyèlman transmisib (IST) ak metòd kontraseptif.
Konsènan enpak Edikasyon Seksyèl sou Kalite Edikasyon an, edikasyon seksyèl kapab gen gwo efè pozitif sou kalite edikasyon an ak sou byennèt elèv yo. Men kèk pwen enpòtan etid la te revele :
- Amelyorasyon konesans : 70% elèv yo panse yon edikasyon seksyèl byen estriktire ta amelyore konesans yo sou zafè sante seksyèl ak repwodiksyon.
- Rediksyon konpòtman ki riske : 55% elèv yo te di ke edikasyon seksyèl ka diminye konpòtman seksyèl ki riske ak gwosès ki pa vle.
- Orijin sistèm edikatif Ayisyen
Orijin sistèm edikatif Ayisyen an remonte nan akò konkòda avèk Vatikan an nan lane 1860, ant prezidan Géffrard ak Frè enstriksyon kretyen yo. Sa te mennen nan enpoze yon sistèm edikatif ki pa t adapte ak reyalite lokal Ayiti. Sistèm edikatif la pa t devlope pou li sèvi kòm zouti libérasyon oswa pou ranfòse valè lokal yo, ni pou rezoud pwoblèm lokal yo, men pito kòm yon zouti pou garanti depandans peyi a anvè etranje ak imitasyon pratik etranje yo.
Karakteristik sistèm edikatif Ayisyen
Sistèm edikatif Ayisyen an gen plizyè karakteristik ki make li e ki enfliyanse efikasite li ak adaptasyon li nan bezwen modèn yo. Karakteristik sa yo souvan sibi kritik pou enpak negatif yo sou devlopman peyi a. Nan seksyon sa a, n ap eksplore detay sou karakteristik sa yo, pandan n ap mete yo nan kontèks epi eksplike enpòtans yo.
Anachronik
Sistèm edikatif Ayisyen an souvan dekri kòm anachronik. An reyalite, plis pase 80 % kontni ki anseye nan lekòl yo baze sou enfòmasyon ki soti nan tan pase. Sa vle di ke kourikoulòm lekòl la mete aksan sou ansèyman konesans istorik ak depase, olye pou li devlope konpetans aktyèl ki nesesè pou fè fas ak defi modèn yo. Apwòch sa a limite kapasite elèv yo pou adapte yo ak chanjman teknolojik ak sosyo-ekonomik mond jodi a.
Ekstrawè
Edikasyon an Ayiti konsidere tou kòm ekstrawè, paske li pa adapte ak reyalite lokal yo. Pwogram edikatif yo souvan enfliyanse pa modèl etranje, san ase adaptasyon ak kontèks kiltirèl ak ekonomik lokal yo. Tandans sa a pou favorize enfliyans etranje anpeche elèv yo devlope konpetans ki apwopriye pou rezoud pwoblèm espesifik nan anviwònman yo.
Diskriminatwa
Yon lòt karakteristik remakab nan sistèm edikatif Ayisyen an, se karakter diskriminatwa li. Kalite edikasyon an elèv yo resevwa depann anpil sou klas sosyal ak nivo ekonomik yo. Timoun ki soti nan fanmi rich gen aksè ak pi bon lekòl ak resous edikatif, pandan ke moun ki soti nan fanmi ki pi pòv yo ap sibi kondisyon aprantisaj difisil. Inegalite sa a ranfòse disparite sosyal ak ekonomik ki déjà egziste nan peyi a.
Dezode
Sistèm edikatif Ayisyen an dezode lè ou konpare li ak objektif mondyal yo, espesyalman nan itilizasyon Teknoloji Enfòmasyon ak Kominikasyon (TIK). Pandan ke mond lan ap fè pwogrè rapidman nan entegrasyon teknoloji nan ansèyman, Ayiti rete dèyè, sa ki anpeche elèv yo gen zouti nesesè pou reyisi nan yon ekonomi dijital.
Motè sout-developman
An Ayiti, kapital entelektyèl elèv yo akimile atravè sistèm edikatif la pa konvèti an kapital ekonomik. Konesans ak konpetans yo jwenn lekòl pa ase pou pèmèt yo kontribye efektivman nan devlopman ekonomik peyi a. Fenomèn sa a fè sistèm edikatif la vin tounen yon motè sout-developman olye pou li te yon levye pou kwasans.
Mekran
Sistèm edikatif Ayisyen an konsidere kòm mèkren, paske li pa fòme moun pou kreye richès. Objektif edikasyon an ta dwe pou bay elèv yo konpetans ki nesesè pou inove, fè antreprenarya, epi kontribye nan ekonomi an. Sepandan, oryantasyon aktyèl la pa pèmèt elèv yo tounen aktè ekonomik ki kapab jenere pwosperite.
Adolesan ki fè premye rapò seksyèl avan 15 an : Pwopòsyon sa varye anpil selon rejyon yo, ak 11 % nan peyi an devlopman, 26 % an Ewòp, ak menm chif nan Etazini. Sa mete aksan sou nesesite yon edikasyon seksyèl bonè ak apwopriye pou diminye risk ki asosye ak rapò seksyèl twò bonè.
Jèn k ap viv ak VIH : Genyen 5.4 % jèn nan Ayiti k ap viv ak VIH, e 40 % nan yo gen ant 15 ak 24 an. Sa a se yon done alarman ki montre enpòtans prevansyon ak edikasyon seksyèl.
Relasyon seksyèl chak semèn : Nimewo mwayèn relasyon seksyèl chak semèn varye selon rejyon yo, ak 6 relasyon mwayèn nan Ewòp, 10 nan Etazini, 5 an Afrik, ak 4 nan Karayib. Nan Ayiti, 70 % jèn ant 14 ak 25 an gen relasyon seksyèl anviwon 4 fwa pa semèn, sa ki endike yon aktivite seksyèl relativman wo.
An konklizyon, aprè nou te defann entegrasyon edikasyon seksyèl nan sistèm edikatif Ayiti a, li klè ke tout fòs nan sosyete a dwe mete ansanm pou fè inisyativ pwomèt sa a tounen yon reyalite. Sa ka ede diminye gwosès bonè, abandonn lekòl, ak desten ki pa gen avni. Li enpòtan pou nou mete aksan sou lefèt ke reyalizasyon pwojè sa mande pou n goumen kont fènwa relijye ak tradisyon ki kenbe sitiyasyon an jan l ye a.
Pou reyalize objektif sa, nou dwe envesti nan fòmasyon pwofesè ak pwofesyonèl sante yo, epi devlope pwogram edikatif ki adapte ak reyalite kiltirèl ak sosyal Ayiti. Lè nou angaje kolektivman nan inisyativ sa a, n ap ofri jèn ayisyen yo zouti pou yo ka fè chwa ki klè epi responsab, konsa n ap bati yon sosyete ki pi an sante ak ekitab pou jenerasyon k ap vini yo.
Edikasyon seksyèl pa ta dwe wè kòm yon senp adisyon nan kourikoulòm nan, men kòm yon pati esansyèl nan edikasyon jeneral jèn yo. Li dwe entegre atravè divès domèn, pandan li enplike plizyè aktè tankou paran, edikatè, lidè relijye, ak òganizasyon non-gouvènmantal.
Aplikasyon refòm sa pral mande kanpay sansibilizasyon pou elimine mit ak tabou ki antoure seksyalite, epi pou ankouraje yon vizyon ki pi ouvè ak syantifik sou sijè sa a. Gouvènman yo, enstitisyon edikatif yo, ak lidè kominotè yo dwe travay ansanm pou kreye yon anviwònman ki favorab pou edikasyon sa a. Li enpòtan tou pou nou prevwa mekanis evalyasyon ak swivi pou mezire enpak edikasyon seksyèl la sou sante ak byennèt jèn yo. Done sa yo ap pèmèt nou kontinye ajiste epi amelyore pwogram yo pou yo ka toujou reponn ak bezwen elèv yo ki ap evolye.
An rezime, entegrasyon edikasyon seksyèl nan sistèm edikatif Ayisyen an se yon enperatif pou devlopman amonyez jèn yo ak sosyete a. Lè nou envesti nan edikasyon sa a, n ap mete baz pou yon avni kote chak moun ka devlope tout potansyèl yo epi kontribye pozitifman nan kominote a. Se yon responsablite kolektif ke nou dwe asime avèk serye ak detèminasyon.
Referans
Amos, C. (2005). L’éducation sexuelle : grande absente dans les écoles et dans la famille haïtienne. Le Nouvelliste.Course Emmaüs. Nos Sexualités.
Dort, E. (2023). Inadéquation des conditions de vie et travail des enseignants au niveau du 3ème cycle fondamental : handicapes majeurs à un enseignement de qualité en Haïti (Mémoire de licence, Université Américaine des Sciences et du Développement International). UNASDI. Page 39.
Dumont, P. (2021). Dumont.
Enguta Mwenzi, J. (2020). Le système éducatif de la République Démocratique du Congo et ses principaux défis. Revue internationale d’éducation de Sèvres, 23-29.
François Pierre Enocque (2009). Système éducatif et abandon scolaire en Haïti-cas des enfants des rues (Université Paris 10).
François Pierre Enocque (2010). Politiques éducatives et inégalités des chances scolaires en Haïti. UEH, Port-au-Prince, Haïti.
Geffrard, F. & Les Frères de l’instruction chrétienne. (1860). Le Concordat avec le Vatican.
Hamel, C. (1998). Les interactions entre le sexe, la race et l’origine sociale et les représentations des rapports avec le personnel enseignant. Recherches féministes, 11(1), 61-81
Jeune, M. (2014). Politique publique en matière d’éducation en Haïti et phénomènes de violence en milieu scolaire. Université Paris-Est & Université Quisqueya (Port-au-Prince, Haïti).
Kabasele-Ntumba, F. (2015). Les représentations sociales des parents d’origine haïtienne issus de l’immigration face à l’école québécoise. Université du Québec à Montréal
Lafortune, G. (2012). Rapport à l’école et aux savoirs scolaires de jeunes d’origine haïtienne en contexte scolaire défavorisé à Montréal. Université de Montréal.
Lefèvre, G. (2019). Lefèvre.
Organisation Mondiale de la Santé. (2022, 1 décembre). Rapport mondial sur les statistiques sexuelles des jeunes en milieu scolaire.
Piquemal, N., & Bolivar, B. (2009). Discontinuités culturelles et linguistiques : Portraits d’immigrants francophones en milieu minoritaire. Journal of International Migration and Integration/Revue de l’intégration et de la migration internationale, 10, 245-264.
Ruth P. J. Joseph (2006). Manuel de psychologie à l’intention des élèves-maîtres et des enseignants. EDUCAMONDE.
Wander Numa (2023). Introduction à l’éducation positive. Notes de cours, UFCH, Imprimerie, 7p .
Eliphète Dort, yon natif natal Savanèt, se yon jèn chèchè nan syans edikasyon. Diplôme nan Inivèsite Ameriken Syans ak Devlopman Entènasyonal (UNASDI) ak yon lisans nan syans edikasyon, ak nan Inivèsite Franco-Ayisyen Kap Ayisyen (UFCH) ak yon diplòm nan sikoloji pratik, li kounye a ap prepare tèz li pou yon mèt nan administrasyon lekòl nan UNASDI. An menm tan, li te jwenn plizyè sètifikasyon nasyonal ak entènasyonal. Rechèch li yo konsantre sou pwoblèm enpòtan pou edikasyon ayisyen an, tankou kondisyon travay pwofesè yo, wòl sikoloji nan edikasyon seksyèl pou adolesan yo, ak refòm nouvo segondè a. Travay sa yo montre angajman li pou amelyore sistèm edikatif Ayiti a ansanm ak byennèt elèv ak pwofesè yo. Dedye ak pasyone, Eliphète Dort mete konpetans li nan sèvis inivèsite ak lekòl nan depatman Sant lan, sitou nan Mirebalè. Ekspètiz li kontribye anpil nan devlopman edikasyon nan zòn li a.
Otè : Eliphète DORTE-mail : dorteliphete00@gmail.com