Sistèm kote sektè divès nan sosyete a deziye manm Konsèy Elektoral Pwovizwa (KEP) an Ayiti, malgre avantaj potansyèl li yo, genyen plizyè sans kritik ki soulve enkyetid sou efikasite li ak kapasite li pou asire eleksyon ki kredib ak demokratik. Men kèk nan kritik prensipal sistèm sa a:
1. Politizasyon sektoryèl
Youn nan kritik ki fèt sou sistèm sektoryèl la li souvan mennen nan yon politizasyon nan pwosesis la. Malgre sektè yo te chwazi pou reprezante enterè diferan gwoup nan sosyete a, nan pratik, sektè sa yo souvan afilye ak pati politik oswa aktè ki chache pwoteje enterè yo nan pwosesis elektoral la. Sa ka lakoz chak manm konsèy la defann pozisyon gwoup yo olye pou yo travay ansanm pou pwosesis la mache san patipri.
2. Mank pwofesyonalis ak kapasite teknik
Lè chak sektè nonmen yon reprezantan, yo souvan baze seleksyon an sou kritè politik oswa ideyolojik, olye sou kalifikasyon pwofesyonèl ak kapasite teknik moun yo. Sa fè ke kèk nan manm yo ka pa gen ase eksperyans oswa konpetans nan zafè òganizasyon eleksyon. Mank de kapasite teknik sa a ka afekte bon jan kalite travay konsèy la, ki ka mennen nan enpase oswa erè nan pwosesis elektoral la.
3. Fraksyon ak konfli entèn
Pwosesis elektoral la mande anpil koperasyon ak desizyon kolektif. Men, sistèm sektoryèl la ka kreye divizyon ak konfli entèn nan konsèy la, kote chak sektè ap defann pwòp enterè li olye pou yo rive sou yon konsansis nasyonal. Konfli sa yo ka paralize travay KEP a, kreye reta nan preparasyon eleksyon yo, oswa fè konsèy la vin pi vilnerab ak kritik.
4. Pwovizoryalite peryodik
Yon lòt kritik kle sè ke sistèm sektoryèl la rete pwovizwa e li kontinye ranplase yon konsèy elektoral pèmanan, jan Konstitisyon an prevwa li. Depi plizyè deseni, Ayiti pa reyisi mete an plas yon Konsèy Elektoral Pèmanan (CEP), sa ki fè KEP yo toujou gen yon karaktè pwovizwa. Pwovizoryalite sa a fè pwosesis la plis vilnerab a presyon politik e li mete manm yo nan yon pozisyon kote yo ka gen mwens endepandans.
5. Mank transparans nan seleksyon manm yo
Malgre sektè yo responsab pou nonmen manm yo, pwosesis seleksyon an souvan fèt san transparans. Souvan, moun pa konnen kritè egzak sektè yo itilize pou nonmen reprezantan yo, sa ki fè pwosesis la sanble opak e ouvè ak enfliyans pèsonèl oswa pati politik. Mank de transparans sa a diminye konfyans nan KEP la ak kredibilite li.
6. Enkyetid sou reprezantativite
Malgre lide ki dèyè sistèm sektoryèl la se asire pliryèl reprezantan, anpil fwa sektè ki reprezante yo pa toujou reflechi vrè bezwen ak enterè popilasyon an antye. Anplis, kèk sektè, tankou òganizasyon sosyete sivil yo, ka gen pwòp ajanda yo ki pa nesesèman an faz ak enterè popilasyon an. Sa poze kesyon sou ki nivo manm sektoryèl yo vrèman reprezante enterè mas pèp la.
7. Difikilte pou kreye konfyans nan eleksyon yo
Finalman, sistèm sektoryèl la pa toujou rive ranfòse konfyans popilasyon an nan pwosesis elektoral la. Malgre lide a se pou sektè divès yo sipèvize youn lòt, nan anpil ka eleksyon yo toujou konteste. Patisipasyon elektoral rete fèb, paske anpil moun panse sistèm nan pa reyisi asire transparans oswa jis. Si pèp la pa santi ke eleksyon yo kredib, konsèy la ap toujou konteste.
Pwopozisyon ak yon lòt altènativ
Pwopozisyon pou ranplase sistèm kote sektè divès deziye manm Konsèy Elektoral Pwovizwa (KEP) an Ayiti ak yon sistèm kote pwofesyonèl dwa, tankou jij tribinal, Kou Kasasyon, ak Kou Dapèl yo, ta jwe wòl sa a sanble yon opsyon ki ta ka adrese anpil nan pwoblèm kritik yo ki leve kont sistèm sektoryèl la. Sa a ta pote chanjman enpòtan nan fason konsèy elektoral la fòme, ak plizyè avantaj potansyèl ki ta ka amelyore kredibilite ak transparans pwosesis elektoral la. Men kèk rezon ki fè yon sistèm ki baze sou pwofesyonèl dwa yo ta ka pi bon:
1. Ogmantasyon nan endepandans ak nètralite
Jij ak lòt pwofesyonèl dwa yo, espesyalman moun ki soti nan Kou Kasasyon ak Kou Dapèl, anjeneral, gen yon nivo endepandans pi wo konpare ak moun ki soti nan sektè politik oswa sektè sosyete sivil yo. Sèvis yo baze sou prensip legal, etik, ak moral ki ka ede asire ke pwosesis elektoral la ap fèt san patipri ak yon objektivite ki pi solid. Pwofesyonèl dwa yo ta pi rezistan kont presyon politik, paske yo deja abitye pran desizyon san yo pa kite afilyasyon politik oswa enterè pèsonèl enfliyanse travay yo.
2. Ogmantasyon nan kapasite teknik
Pwofesyonèl nan domèn dwa yo, tankou jij ak avoka ki gen eksperyans, gen yon bon konesans nan lwa elektoral, pwosesis jidisyè, ak prensip demokratik. Sa ta fè yo pi byen prepare pou jere pwosesis elektoral la ak fè fas ak tout difikilte legal ak kontestasyon ki ka leve pandan eleksyon yo. Konpare ak kèk manm KEP yo ki soti nan sektè politik oswa relijye, pwofesyonèl dwa yo ta pote yon nivo pwofesyonalis ki esansyèl pou bon fonksyònman konsèy la.
3. Diminisyon nan politizasyon
Lè se pwofesyonèl dwa yo ki nonmen kòm manm konsèy elektoral la, sa ka diminye politizasyon konsèy la, ki souvan konstwi alantou enterè sektoryèl ak patizan. Pwofesyonèl dwa yo, espesyalman jij, anjeneral, gen yon distans ak aktè politik yo, sa ki kapab diminye enfliyans politik sou desizyon yo ak pwosesis elektoral la an jeneral. Sa ka ranfòse konfyans popilasyon an nan KEP a, depi moun yo santi desizyon ki pran yo baze sou prensip legal e pa sou kalkil politik.
4. Amelyore transparans ak responsabilite
Pwofesyonèl dwa yo abitye travay nan yon sistèm kote transparans ak responsabilite yo klè. Mete yo nan Konsèy Elektoral la ka ede amelyore nivo transparans nan travay konsèy la, paske yo ta gen tandans pi byen jere dosye elektoral yo epi aplike règleman ak lwa ki an plas. Lè yon konsèy elektoral travay ak pwofesyonèl dwa, li pi fasil pou aplike prensip transparans epi kenbe yon nivo responsabilite ki an liy ak règleman entènasyonal yo.
5. Rekonesans ak kredibilite entènasyonal
Yon konsèy elektoral ki fòme ak jij ak lòt pwofesyonèl dwa ka gen plis kredibilite sou plan entènasyonal. Kominote entènasyonal la, ki souvan jwe yon wòl enpòtan nan sipèvize eleksyon nan peyi Ayiti, ta ka plis konfyan ke pwosesis la ap fèt nan yon fason ki respekte estanda demokratik. Sa ka mennen nan pi bon kolaborasyon ak sipò teknik ak finansye pou eleksyon yo.
6. Rekonsilye prensip jidisyè ak eleksyon
Jij ak lòt pwofesyonèl dwa yo te deja jwe yon wòl nan rezoud kontestasyon elektoral nan tribinal. Fè yo patisipe dirèkteman nan òganizasyon eleksyon yo ta kreye yon pi bon koneksyon ant pwosesis elektoral la ak sistèm jidisyè a. Lè gen kontestasyon elektoral, manm konsèy la ki soti nan sistèm dwa a ta gen plis fasilite pou reponn ak tout kalite difikilte ak konfli, pandan yo asire pwosesis la swiv liy legal ki klè.
Defi potansyèl
Menmsi sistèm ki baze sou pwofesyonèl dwa yo gen anpil avantaj, li enpòtan tou pou konsidere kèk defi posib:
Risk chay lou: Jij yo ka deja okipe ak travay legal yo nan tribinal, e ajoute wòl nan KEP la ka vin yon chay ki difisil pou jere san yon ajisteman nan responsablite yo.
Seleksyon jij yo: Pou evite enfliyans politik sou seleksyon pwofesyonèl dwa yo, pwosesis seleksyon an dwe fèt ak anpil atansyon pou asire ke moun yo chwazi yo gen entegrite ak endepandans. Si se gouvènman an oswa lòt aktè politik ki chwazi pwofesyonèl dwa yo, pwosesis la ta ka toujou vilnerab a manipilasyon politik.
Konklizyon
Pwopozisyon pou sèvi ak pwofesyonèl dwa, tankou jij Kou Kasasyon, Kou Dapèl, ak lòt pwofesyonèl legal nan Konsèy Elektoral Pwovizwa a, reprezante yon altènativ ki ta ka amelyore nivo transparans, endepandans, ak pwofesyonalis nan pwosesis elektoral Ayiti. Sa ta ka ede diminye politizasyon ak konfli sektoryèl pandan li ogmante konfyans nan KEP a. Sepandan, reyalizasyon yon chanjman konsa mande pou gen yon pwosesis seleksyon klè, yon ajisteman nan travay jij yo, epi asire pwofesyonèl sa yo gen kapasite pou jere obligasyon yo nan kad eleksyon.
Jean Launy AVRIL, Centre à la UNE !